Hiệu ứng siêu kết hợp tâm lý (25)

#25. Hiệu ứng siêu kết hợp tâm lý (Lollapalooza tendency)

Xu hướng lollapalooza có hiệu lực khi có nhiều hơn một trong những khuynh hướng được đề cập trước đó cùng làm việc hướng tới một kết quả. Chẳng hạn, khi được hỏi điều gì đã dẫn đến sự hỗn loạn kinh tế hiện tại, Munger trả lời: 'Đó là một sự kiện lollapalooza - một sự hợp lưu của các nguyên nhân là cách các hệ thống phức tạp hoạt động.'

Hiệu ứng lollapalooza có thể được sử dụng với những lợi ích tích cực, ví dụ, trong chương trình Alcoholics Anonymous. 

Munger nói, 'Hệ thống hỗ trợ người nghiện rượu vô danh: đạt tỷ lệ không uống rượu 50% khi mọi thứ khác đều thất bại? Đó là một hệ thống rất thông minh phân tích kết hợp bốn hoặc năm thành kiến tâm lý cùng một lúc.'
Một trong những ví dụ rõ ràng hơn về hiệu ứng lollapalooza có thể nhìn thấy trong các cuộc đấu giá, trong đó một số xu hướng làm việc cùng nhau - thường, không phải vì lợi ích của người trả giá. Charlie Munger nói, 
'Cuộc đấu giá công khai chỉ được thực hiện để biến não thành bột nhão: bạn có bằng chứng xã hội, anh chàng kia đang trả giá, bạn có xu hướng đáp trả, bạn mắc hội chứng siêu phản ứng, mọi thứ sẽ biến mất ... Ý tôi là nó hoàn toàn được thiết kế để thao túng mọi người vào hành vi ngu ngốc. '
Tầm quan trọng của việc nghiên cứu và hiểu hiệu ứng lollapalooza là gì? 

Nó làm cho bạn nghĩ làm thế nào các xu hướng khác nhau làm việc cùng nhau và gây ra một phản ứng. Hãy xem Munger nói gì: 

'Tại sao mọi người nghĩ rằng nghiên cứu về tâm lý học của anh ta là đủ mà không phải chịu đựng sự phức tạp liên quan đến việc giải quyết các khuynh hướng tâm lý đan xen?'

Trong đầu tư: 

Giống như trong bất kỳ lĩnh vực nào khác, điều quan trọng là phải hiểu làm thế nào các xu hướng này phối hợp với nhau để ảnh hưởng đến các lựa chọn và quyết định của bạn. 

Nếu bạn nghĩ rằng bạn có thể bỏ qua hiệu ứng lollapalooza khi nói đến đầu tư, thì đây là lời khuyên cuối cùng từ Munger, 

'Có lẽ bạn nghĩ điều này không xảy ra trong việc lựa chọn đầu tư? Nếu vậy, bạn đang sống ở một thế giới khác với tôi. Hãy tránh xu hướng này để có được đầu tư tốt hơn.

@S.A.F.E team: 

Ngài Munger cũng giải thích tâm lý này khó hiểu quá, nên chúng tôi xin tổng hợp lại như sau:
Hiệu ứng siêu kết hợp tâm lý (lollapalooza effect) là một dạng thức kết hợp nhiều bẫy tâm lý lại với nhau, thứ mà ít sách giáo khoa nào về tâm lý nói đến.
Chẳng hạn khi một doanh nhân đang thua lỗ nghiêm trọng, 

anh ta bắt đầu rơi vào trạng thái phủ nhận thực tế quá đau đớn (#11), 

sau đó anh ta bắt đầu cảm thấy không thể cắt lỗ được, phải nhất quán (#5), 

rồi dần anh ta bán hết đi những tài sản tốt đang sinh lời, chỉ để cứu vớt mảng thua lỗ trong vô vọng – cốt vì anh ta sợ không chịu được cảm giác mất mát (#14).
Đó là một trong những ví dụ thường gặp nhất của hiệu ứng siêu kết hợp tâm lý, gây ra hậu quả khôn cùng cho tài sản và tương lai tài chính của ta nếu ta không biết cách kiểm soát hàng loạt các xu hướng tâm lý vốn đã ăn sâu vào não bộ của ta.

Trent Hamm:
Xu hướng cuối cùng này chỉ đơn giản là sự kết hợp của nhiều xu hướng. Bất cứ khi nào nhiều xu hướng kết hợp với nhau trong một tình huống, họ có thể rất mạnh mẽ trong việc thúc đẩy mọi người suy nghĩ xấu.
Ví dụ, một giáo phái tôn giáo có thể kết hợp khuynh hướng lạm dụng ma túy, khuynh hướng thắt lưng, khuynh hướng sai lệch thẩm quyền và những thứ khác vào một gói nguy hiểm.
Cách tốt nhất để xử lý hợp lưu các xu hướng xấu là tin vào ruột của bạn rằng có điều gì đó không ổn và sau đó lùi lại và kéo các chủ đề để xem liệu bạn có thể thấy bất kỳ xu hướng xấu nào trong công việc, từng lúc một. 

Gọt vỏ cẩn thận. Bạn chỉ có thể tìm thấy một mớ hỗn độn của các xu hướng xấu tất cả chồng chất.

Tuấn Anh

Thực ra các định kiến luôn phối hợp với nhau, hiếm khi nào chúng là 1 thành kiến thuần nhất. Trong trường hợp này thì xu hướng a là chính, bcd phụ và ngược lại...

Một lần nữa nhắc nhở ta quay về với chánh niệm hay kiểu tư duy biện chứng mà giờ quen thuộc. Nhưng đừng quên trước hết hãy lập check list khách quan, xem xét cẩn trọn, và đừng để thành kiến khiến bạn sửa kết quả checklist dù chúng không theo ý bạn.  

1 ví dụ về cách phân tích tâm lý
HÃY NGHE TỔNG ĐỐC NGUYỄN KHOA KỲ NÓI VỀ NGƯỜI NGHỆ
Nguyễn Khoa Kỳ, người Huế, là Tổng đốc An Tịnh (1931- 1935), người được mệnh danh là "hung thần của Xô Viết Nghệ Tĩnh". Hãy nghe và suy nghĩ về những gì ổng trả lời phỏng vấn Tràng An báo. Có lẽ những quan chức Nghệ ngày nay, nhất là các bác luân chuyển từ nơi khác về vẫn cần nghiền ngẫm những điều này.

- "Thưa cụ lớn tình hình chính trị kinh tế ngoài Nghệ Tĩnh ngày nay thế nào?
Tôi thấy cụ lớn như sốt sắng về việc Nghệ Tĩnh lắm, vì vừa hỏi xong thì cụ vui vẻ đáp lại ngay.
- Yên lắm! Được bổ về đây tôi cũng lấy làm tiếc. Tôi rất mến dân Nghệ Tĩnh, mà xem ra dân ngoài đó cũng có cảm tình với tôi. Ông có coi chúc từ của họ đọc ở Văn Miếu hôm tiễn hành tôi thì mới rõ.
- Cụ lớn có công dẹp cộng sản thì hẳn dân phải có thâm ân với cụ lớn.
- Cũng nhiều cách dẹp ông ạ. Dẹp mà họ biết ơn cũng có, dẹp mà họ oán cũng có. Dân Nghệ này mà hiểu họ thì cai trị rất dễ. Thật là một dân báu quá. Lắm lúc tôi nghĩ không biết dân đó có hẳn là dân An Nam không, vì xét ra họ không giống dân các tỉnh khác chút nào cả. 

Giỏi giang, kiên nhẫn, chí khí. Nạn cộng sản sỡ dĩ khó trừ cũng một phần vì các đức tính ấy. Không những đàn ông họ thế mà đến đàn bà cũng thế nốt, lại có phần sốt sắng hơn nữa. Trong những việc Cộng sản đàn bà giữ một phần tối quan trọng. Anh chồng nào mà lỗi lời hứa với Đảng thì Đảng chưa trừng phạt đã bị vợ rẫy bỏ trước.
- Có lẽ họ cực khổ về phần xác thịt lắm nên mới có những đức tính ấy?
Quan Thượng ngẫm nghĩ một lát rồi nói:
-Chính thế. Họ nghèo khổ lắm. Làng nào cũng có rừng, có núi, không đủ ruộng nuôi một số dân số đông đến 700 một cây số vuông (Chắc là 700 ngàn người?). Họ không bao giờ dám nghĩ đến sự sung sướng, cho nên không thèm khát,ước ao. Người mà đến không ước ao sự sung sướng thì thiết tưởng làm gì cũng nổi. 

Lại là dân hiếu học, số người giỏi thông minh là đa số. Phải cái hay tin ở mình quá. Đã cho chủ nghĩa gì là phải thì theo cho đến kỳ cùng. Cho nên cai trị ở đây vừa khó mà lại vừa dễ.
- Chính sách cụ lớn cai trị tỉnh Nghệ thế nào?
- Một dân không sợ chết như dân Nghệ thì hẳn súng đạn vô lực. Cho nên phải ôn hòa mà hiểu dụ, tới khi họ biết sự lầm lỗi thì công việc mình dễ như trở bàn tay. Ở Nghệ mà giữ thái độ quan quách thì chắc là hỏng. 

Tôi hiểu chỗ đó nên trong bốn năm rưỡi làm tổng đốc ở Nghệ, tôi luôn luôn đi phủ nọ huyện kia, vào cả các làng các tổng. Tính ra đi tới 12 vạn cây số. Dân Nghệ là dân học giỏi, phần nhiều thâm đạo Khổng Mạnh. 

Tôi lợi dụng chỗ đó, lấy đạo Khổng Mạnh mà đối phó với chủ nghĩa cộng sản. Một vài nơi bướng bỉnh nhất định tin chủ nghĩa cộng sản, thì tôi lại phải nói cho họ biết chủ nghĩa đó hay thì hay thiệt nhưng không gặp thời thì cũng chịu
- Những người thiệt hiểu chủ nghĩa cộng sản được chừng bao nhiêu?
- Không được nhiều như người ta thường nghĩ đâu, độ ba chục người thôi. Hạng hiểu vừa vừa độ 1.000 người. Còn mấy vạn nữa thì là a dua cả không hiểu gì hết".

Tiêu Diêu Tử
(Một giờ với quan thượng Kinh tế, hay nói cho đúng với quan Tổng đốc An Tịnh, Tràng An báo 12/4/1935)